رمضان المبارک 1431 / 13-6-1389 / جلسه (24)

اَعوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیم؛ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ‌ِ الْعَالَمِین وَ صَلَّی اللهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبینَ الطَّاهِرِینَ وَ لَعنَةُ اللهِ عَلی اَعدائِهِم اَجمَعین. «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُکَ وَ اسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُکَ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُکَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیْکَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ»

مروری بر مباحث گذشته

گفته شد ماه مبارک رمضان، ماه بازگو کردن کلام ربّ یعنی تلاوت قرآن است و ماه سخن گفتن عبد با ربّ یعنی ماه دعا است. دعا، مأثور و غیرمأثور دارد و دارای آداب و شرایطی است. بحث ما به اینجا رسید که عواملی هستند که در اجابت دعا مؤثرند. ما یک‌سری از این عوامل را مطرح کردیم، از جمله عامل زمانی که به طور اختصار آن را توضیح دادیم. در این جلسه می‌خواهیم سراغ عوامل مکانی برویم که آخر بحث جلسه گذشته به آن اشاره شد.

به مناسبت روایتی که در باب ماه مبارک رمضان بود، از امام صادق(علیه‌السلام) نقل کردیم که حضرت فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ»،  اگر ـ‌ نعوذبالله ‌ـ کسی در ماه مبارک رمضان مورد مغفرت الهی قرار نگرفت، بعید است که در آینده مورد مغفرت قرار گیرد، مگر اینکه عرفه را درک کند.

گفتم به نظر من، این «عرفه» که در روایت آمده است، به حَسَب و قرینه کلام قبلی‌اش که سخن از زمان خاصّ ماه مبارک است، باید روز عرفه باشد و مسأله زمان مطرح است. البتّه بعضی‌ها هم آن را به معنای مکان خاص گرفته‌اند. حالا من وارد بحث «مکان‌ها» می‌شوم. مکان‌هایی که در این رابطه مطرح است، بسیار زیاد است و من نمی‌توانم همه آنها را به طور مفصل شرح دهم ولی تقریباً سرآمد آنها را عرض می‌کنم.

1. صحرای عرفات، در روز عرفه

یکی از آن مکان‌های مؤثر بر اجابت دعا، سرزمین «عرفات» است. البتّه صحرای عرفات، به نحو مطلق تأثیرگذار نیست. یعنی این‌طور نیست که انسان هر وقت به آن سرزمین برود و دعا کند، دعایش مستجاب شود. اگر کسی در غیر ایّام حج به عرفات برود و آنجا شروع کند به دعا کردن، این‌طور نیست که چون این زمین در اجابت دعا مؤثر است، حتماً دعای او هم مستجاب شود. از روایات ما این‌طور ظاهر می‌شود که تأثیر این زمین روی دعا،‌ مطلق نیست و این خصوصیّت مربوط به «روز عرفه» است. چه بسا این گویای این نکته باشد که عامل زمانی ـ‌‌روز عرفه‌ـ خودش کاربرد دارد و عامل مکانی ـ‌صحرای عرفات‌ـ هم در آن موقعیت زمانی خاص، کاربرد پیدا کرده و مسأله اجابت را تشدید می‌کند. یعنی در روز عرفه که دعا به اجابت نزدیک می‌شود، اگر کسی در صحرای عرفات باشد و دعا کند، ‌دعایش به اجابت نزدیک‌تر است؛ هم به خاطر «روز عرفه» که عامل زمانی است و هم به خاطر «سرزمین عرفات» که عامل مکانی است.

میهمانان خدا

من این نکته را مقدمتاً عرض کردم تا آنهایی که اهلش هستند، به روایاتی که در این باب وارد شده مراجعه کنند. من هم به عنوان نمونه روایاتی که در باب عرفات و روز عرفه وارد شده است را می‌خوانم. در روایتی از علی(علیه‌السلام) آمده است که فرمود: «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ لَمَّا حَجَّ حَجَّةَ الْوَدَاعِ وَقَفَ بِعَرَفَةَ»؛ پیغمبر اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) در حجّة الوداع وقتی که شب و روز عرفه شد، در عرفات وقوف کردند؛ «وَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ بِوَجْهِهِ»، به مردم رو کردند، «وَ قَالَ مَرْحَباً بِوَفْدِ اللَّهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ»؛ و سه مرتبه گفتند درود بر میهمانان خداوند! یعنی به کسانی که در عرفات بودند، گفتند شما میهمانان خدا هستید. «الَّذِینَ إِنْ سَأَلُوا أُعْطُوا».  حالا اگر دعا کنید، دعاهایتان مستجاب است.

بهترین مردم

یک روایت دیگر از امام پنجم(علیه‌السلام) است که می‌فرماید: «وَ مَا أَفْضَلَ مِنْ رَجُلٍ یَجِی‌ءُ یَقُودُ بِأَهْلِهِ وَ النَّاسُ وُقُوفٌ بِعَرَفَاتٍ یَمِیناً وَ شِمَالًا»؛ هیچ کس برتر از شخصی نیست که خانواده‌اش را سوار بر مرکب کرده و به عرفات ‌آمده است، در حالی که مردم از راست و چپ، در عرفات وقوف کرده‌اند. «یَأْتِی بِهِمُ الْفَجَّ فَیَسْأَلُ بِهِمُ اللَّهَ تَعَالَى».  خانواده‌اش را به حج آورده و از خداوند متعال مسألت می‌نماید. من تذکر دادم که در تمامی روایاتی که ما داریم غالباً مسأله مربوط به روز عرفه و عرفات است. بنابر این نمی‌توانیم به‌طور مطلق بگوییم که آن مکان برای استجابت دعا در هر زمان مؤثر است. من می‌خواستم این را عرض کنم. چه بسا این ویژگی، در همان زمان خاصّ باشد که عبارت از روز عرفه است و ما در باب زمان‌های مؤثر، آن را مطرح کردیم.

2. مزار پیغمبر اکرم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم)

دومین محلی که ما در روایات داریم، «عِندَ مَزارِ النّبی(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم)» است. آنجا هم از مکان‌هایی است که در اجابت دعا مؤثر است. روایات متعددی در این رابطه هست که من بخشی از آنها را که مربوط به بحثم هست، میخوانم. روایتی از امام صادق(علیه‌السلام) است که: «إِذَا فَرَغْتَ مِنَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِ النَّبِیِّ»، هنگامی که دعایت در کنار قبر پیغمبر تمام شد، این کارها را انجام بده؛ حضرت در باب زیارت قبر پیغمبر، آدابی را بیان می‌فرماید که سمت منبر حضرت بیا و آن را مسح کن و به چشمت بکش؛ آداب مفصّلی دارد؛ ولی مقصود من این است که حضرت در ادامه فرمودند: «وَ قُمْ عِنْدَهُ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ أَثْنِ عَلَیْهِ»؛ نزد قبر پیغمبر حمد و ثنای الهی کن؛ «وَ سَلْ حَاجَتَکَ»؛ و حاجتت را درخواست کن. «فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ مَا بَیْنَ مِنْبَرِی وَ بَیْتِی رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ».  پیغمبر فرمود که ما بین منبر و خانه من، باغی از باغ‌های بهشت است.  پس اینجا هم از مکان‌هایی است که در اجابت دعا، مؤثر است.

دو طریق توسّل به مقربین درگاه خدا

البتّه من نکته‌ای را در اینجا عرض کنم که بعداً هم به آن می‌رسم؛ اگر یادتان باشد، من در بحث‌های گذشته‌ام نسبت به دعا، مسأله «وسیله» را مطرح کردم و دو تصویر هم بیان کردم برای اینکه چگونه مقرّبین درگاه خدا را برای اجابت دعا، وسیله قرار دهیم. یکی اینکه از خدا بخواهیم به خاطر آنها حاجت ما را بدهد و دیگر اینکه از آنها بخواهیم تا حاجت ما را از خداوند مسألت نمایند. درباره این موضوع هم به‌طور مفصّل بحث کردم. اینها مباحث گذشته ما است.

بهترین وسیله و بهترین شفیع

من این‌ مطالبی را که در اینجا عرض می‌کنم، مثل بحث دعای عند قبر النّبی (صلوات‌الله‌ و‌ سلامه‌علیه) و دعا در حرم‌های شریفه ائمه معصومین(علیهم‌السلام)، چه بسا در آن این نکته هست که وقتی آدم به مدینه مشرّف شد و داخل حرم پیغمبر رفت، آنجا که در کنار قبر پیغمبر حاجت می‌خواهد، به این نکته توجه داشته باشد که در کنار بزرگترین وسیله قرار گرفته است. ما در آیات و روایات داریم که «فَابتَغوا إِلَیهِ الوَسیلَ?».  یک نکته در اینجا است و آن، این است که من وقتی به زیارت قبر پیغمبر می‌روم،‌ به حسَب ظاهر به بهترین و بالاترین وسیله نزدیک شده‌ام. پس باید استفاده کنم. بهترین موقعیت به‌دست آمده است و دیگر دست نخواهد داد. البتّه قداست آن مکان جای خودش است. قداست مکان، بحث دیگری است. ولی این نکته را هم فراموش نکنید که آدم در آنجا توجه داشته باشد که این وسیله بزرگ را شفیع قرار دهد و آنگاه حاجتش را از خدا تقاضا کند.

3. حرم امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)

حالا برویم سراغ دیگر ائمه؛ چون همه در این جهت مشترکند. ما راجع به حرم مطهر علی(علیه‌السلام) و دعای «عِندَ قَبرِ امیرالمؤمنین(صلوات‌الله‌علیه)» روایات بسیاری داریم که من نمی‌توانم همه روایت‌ها را بخوانم. در روایتی امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «إِنَّ إِلَى جَانِبِ کُوفَانَ قَبْراً مَا أَتَاهُ مَکْرُوبٌ قَطُّ فَصَلَّى عِنْدَهُ رَکْعَتَیْنِ أَوْ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ کَرْبَهُ وَ قَضَى حَاجَتَهُ».  سمت کوفه مزاری است که هر دردمند و گرفتاری به آنجا بیاید و دو رکعت نماز بخواند، یا چهار رکعت بخواند، خداوند حتماً گرفتاری‌اش را برطرف می‌کند. بعد راوی سؤال می‌کند مرادتان از این مزار چیست؟ حضرت می‌فرماید قبر امیرالمؤمنین(علیه‌السلام).

درب‌های باز آسمان بر دعای زائر امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)

در یک روایت دیگری داریم که امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ لَتُفَتَّحُ عِنْدَ دُعَاءِ الزَّائِرِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ»؛ همانا هنگامی که زائر امیرالمؤمنین دعا می‌کند، درب‌های آسمان باز می‌شود. این تعبیر خیلی زیبا است. خیلی زیبا است که هنگام دعای زائر امیرالمؤمنین، درهای آسمان‌ها باز می‌شود. این مطلب، چه مطلب عجیبی است! من این روایت را که دیدم، تعجب کردم. وقتی که زائر به نجف می‌رود و قبر مطهر علی(علیه‌السلام) را زیارت می‌کند، همین که شروع می‌کند به دعا کردن، درهای آسمان‌ها باز می‌شود. این چه تعبیری است که در روایت آمده است! این تعبیر را من در جایی ندیده‌ام. دعا در آن مکان خیلی با ارزش است و موجب می‌شود که همه درها باز شود. «فَلَا تَکُنْ عَنِ الْخَیْرِ نَوَّاماً».  حضرت در ادامه می‌فرماید درها باز شده‌ است، یک وقت غافل نشوی! وقتی دعایت تمام شود و برگردی، درها بسته می‌شود. الآن فرصت را غنیمت بشمار و خواسته‌هایت را، تا درب‌های آسمان باز است، بالا بفرست و حاجاتت را بگیر؛ دعا کن که تا درب‌ها بسته نشده، پاسخ اجابت به تقاضاهایت به تو داده شود و پایین بیاید. یک وقت درها بسته می‌شود و بیرون می‌آیی! 

4. حرم اباعبدالله‌الحسین(علیه‌السلام)

از مکان دیگری که بر دعا مؤثر است، حرم امام حسین (علیه السلام) است. روایات در این رابطه خیلی زیاد است و من فقط یکی دو روایت را به عنوان نمونه می‌خوانم.

نماز مقبول و دعای مستجاب

شعیب عَقَرقُوفیّ را همه می‌شناسند؛ از اصحاب بزرگ امام صادق(علیه‌السلام) است. او می‌گوید: «قُلْتُ لَهُ مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَیْنِ مَا لَهُ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْأَجْرِ»؛ من به امام صادق(علیه‌السلام) عرض کردم قربانت شوم! اگر کسی به مزار حسین(علیه‌السلام) برود و آنجا را زیارت کند، ثواب و پاداش و اجر او چیست؟ «قَالَ یَا شُعَیْبُ مَا صَلَّى عِنْدَهُ أَحَدٌ الصَّلَاةَ إِلَّا قَبِلَهَا اللَّهُ مِنْهُ» حضرت به او فرمود ای شعیب! احدی نزد قبر حسین نماز به‌جا نمی‌آورد، مگر اینکه آن نمازی را که در حرم خوانده است، خدا قبول می‌کند. «وَ لَا دَعَا عِنْدَهُ أَحَدٌ دَعْوَةً إِلَّا اسْتُجِیبَتْ لَهُ عَاجِلَةً وَ آجِلَة».  و اگر هر کس آنجا دعا کند و از خدا چیزی بخواهد، نیست مگر اینکه زود یا دیر به اجابت می‌رسد. عاجله یعنی زود و آجله یعنی دیر. حضرت فرمود اجابت این دعا دیر و زود دارد، امّا سوخت و سوز ندارد!

مغفرت، به إزای هر گام

امّا یک روایت دیگر از امام صادق(علیه‌السلام) است که فرمودند: «إِنَّ الرَّجُلَ لَیَخْرُجُ إِلَى قَبْرِ الْحُسَیْنِ فَلَهُ إِذَا خَرَجَ مِنْ أَهْلِهِ بِأَوَّلِ خُطْوَةٍ مَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ»؛ شخصی که از محل سکونتش خارج می‌شود و برای زیارت امام حسین(علیه‌السلام) می‌رود، اجر اولین گام و اولین قدمی که برمی‌دارد، آمرزش گناهان او است؛ با اولین قدم آمرزیده می‌شود. حالا این عبارت خیلی عجیب است! «ثُمَّ لَمْ یَزَلْ یُقَدَّسُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّى یَأْتِیَهُ»؛ با هر قدمی که برمی‌دارد، پاک می‌شود؛ این خیلی زیبا است. هر قدمی که برمی‌دارد، پاک می‌شود و می‌رود. شما در مورد ثواب حج عمره، این را شنیده بودید و بالای منبرها خیلی برای شما گفته‌اند. امّا این مهم است که انسان هر قدم که در راه زیارت حسین(علیه‌السلام) بر‌می‌دارد، خدا او را پاک می‌کند.

نجوای خداوند با زائر حسین(علیه‌السلام)

در روایت دیدید که گفت اولین گام، غفران ذنوب را در پی دارد. بعد می‌گوید: «لَمْ یَزَلْ یُقَدَّسُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَتَّى یَأْتِیَهُ»؛ با هر گامی که برمی‌دارد، خداوند او را پاک می‌کند، تا به حائر حسینی(علیه‌السلام) می‌رسد. «فَإِذَا أَتَاهُ»، وقتی به آنجا رسید، «نَاجَاهُ اللَّهُ تعالی»؛ خدا با او نجوا می‌کند. «نادی» ندارد. «دعا» ندارد. «نجوا» دارد. «نَاجَاه» یعنی چه؟ یعنی خدا با او «تو دلی» حرف می‌زند؛ نجوا یعنی درِگوشی حرف زدن. نفرمود «دعاه الله»، یا «ناداه الله»؛ هیچ کدام از اینها نیست؛ دارد «ناجاه الله». یعنی خدا خیلی ظریف و مخفیانه با او سخن می‌گوید. «وَ قَالَ عَبْدِی سَلْنِی أُعْطِکَ»؛ بنده من! حالا که پاک و پاکیزه شدی و به اینجا آمده‌ای، از من بخواه، به تو می‌دهم. «وَ ادْعُنِی أُجِبْکَ»؛ دعا کن، جوابت را می‌دهم! یعنی صدایم کن. «اطْلُبْ شَیْئاً أُعْطِکَ»؛ طلب کن تا عطا کنم. «سَلْنِی حَاجَةً أَقْضِهَا لَکَ»؛ حاجتت را از من بخواه، برآورده می‌کنم. بعد در آخر، تعبیر عجیبی فرمودند که: «وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ أَنْ یُعْطِیَ مَا بَذَلَ».  دیگر سزوار است که خدا به او عطا کند.

مبادله خدا با امام حسین(علیه‌السلام)

حالا چرا؟ یک روایت دیگر می‌خوانم تا علّتش معلوم شود. این روایت را که می‌خوانم همه‌اش إن‌شاءالله برای ما نورانیت دارد. ‌امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَوَّضَ الْحُسَیْنَ مِنْ قَتْلِهِ أَنْ جَعَلَ الْإِمَامَةَ فِی ذُرِّیَّتِهِ»؛ همه اینها مبادله‌ای بود که خداوند، در ربط با کاری که امام حسین(علیه‌السلام) کرد، با او انجام داده است. این اثرها برای یک مبادله است. مبادله چه بود؟ حضرت صادق(علیه‌السلام) فرمود خدا در عِوَضِ شهادت امام حسین(علیه‌السلام)، اینها را به او داد:

اول، امامت را در ذریه‌ او قرار داد. دوم، «وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ»؛ در خاک او شفا قرار داد. خوردن خاک حرام است، امّا خوردن تربت حسین(علیه‌السلام) مستحب است؛ چون شفابخش است. «وَ إِجَابَةَ الدُّعَاءِ عِنْدَ قَبْرِهِ»؛ سوم اگر کسی در کنار قبر او هرچه دعا کند، دعایش قبول می‌شود. چهارم، «وَ لَا تُعَدُّ أَیَّامُ زَائِرِیهِ جَائِیاً وَ رَاجِعاً».  آنهایی که می‌روند برای زیارت مزار حسین (علیه السلام)، خدا مدّت رفت و برگشتشان را جزء عمرشان حساب نمی‌کند. این حرف، حرف خیلی عجیبی است. مثلاً برای کسی که در قضا و قدر الهی مقدّر بوده که پنجاه سال عمر کند، اگر یک ماه به زیارت حسین(علیه‌السلام) رفته است، این یک ماه را از آن پنجاه سال کم نمی‌کنند. این زمان، جزء عمر او نیست. این تعبیراتی است که ما در روایات داریم.

یک تذکر!

دقت کنید! آنچه به این صورت راجع به امام حسین(علیه‌السلام) وارد شده، راجع به هیچ پیغمبری نیامده است. حتّی راجع به امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) هم این‌طور خصوصیاتی را نداریم. بله، من به ثواب حج عمره توجه دارم. خیال نکنید که من اینها را ندیده‌ام. راجع به امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) روایاتی داریم که در هر قدم رفت و برگشتش، چه ثواب‌ها دارد که برای زیارت امام حسین(علیه‌السلام) آن اجر و پاداش‌ها نیست؛ یعنی أجر زیارت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) از این نظر بیشتر است. من این‌ها را می‌دانم و همه را بلدم. ولی بحث ما در رابطه با «ثواب» نبود. ما برای ثواب کیسه ندوخته‌ایم! اینجا آمده‌ایم تا إن‌شاءالله‌ آدم شویم. بحث ما در ارتباط با «اجابت دعا» بود.

از همه‌ چیزگذشتگی؛ نه فقط از خودگذشتگی

این آثار فقط به خاطر «از خودگذشتگی»‌ حسین(علیه‌السلام) نبود، بلکه به خاطر «از همه چیز گذشتگی» او بود که این ویژگی، مختصّ او است که در راه خدا از همه چیزش گذشت. لذا شما شنیده‌اید که در روز عرفه، که روز مقدّس و روز دعا است، خدا وقتی که می‌خواهد به بندگان نظر رحمت کند، اوّل به زوّار حسین(علیه‌السلام) نظر می‌کند، بعد به حاجی‌های واقف در عرفات. همان عرفاتی که الآن گفتم و دیدید که چقدر عظمت دارد. دیدید که پیغمبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم)، در عرفات، و در روز عرفه به حاجی‌ها چه فرمودند؛ میهمانان خدا! ولی وقتی در روز عرفه، خداوند می‌خواهد به دعای بندگان جواب دهد، اوّل جواب زائرهای حسین(علیه‌السلام) را می‌دهد، بعد می‌رود سراغ آن حاجی‌هایی که در عرفات هستند. چرا؟ خیلی زیبا است. چون حسین(علیه‌السلام)، هر چه داشت را داد. حالا من نمی‌خواهم این تعبیر را کنم، شاید یک مقدار غلیظ باشد و بعضی‌ها هم وحشت کنند؛ امّا او هر چه داشت را داد و خدا هم هرچه دارد را برای او می‌گذارد…