دانشگاه تهران مدعی است که نفرات برتر کنکور دکترای امسال ـ که به این دانشگاه معرفی شده بودند ـ دانش علمی لازم را نداشته‌اند و این کمبود کیفیت، ایشان را مجبور کرده که سرانجام ظرفیت از پیش تعیین شده‎‌شان را به روش‌های دیگری پر کنند؛ اکنون شاید بد نیست، نگاهی به ملاک‌های در نظر گرفته شده برای مصاحبه داوطلبان ورود به مقطع دکترا بیندازیم و چگونگی کشف «ضعف علمی داوطلبان» در دانشگاه تهران را بازخوانی کنیم.

به گزارش «تابناک»، در شرایطی که اعتراضات گسترده داوطلبان ورود به مقطع دکترای دانشگاه های سراسری در سال جاری، نهایتا به تغییر وزن مصاحبه و برابری آن با وزن آزمون کتبی در آزمون سال آتی منجر شد، اکنون چند روزی است که رئیس سازمان سنجش آموزش کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری‌های مختلف، از درخواست اکثریتیِ داوطلبان این مقطع برای کاسته شدن سهم مصاحبه در پذیرش‌شان سخن گفته و در ادامه با تاکید بر ضرورت شفاف سازی مصاحبه، از بررسی، تعیین و نهایتا ابلاغ ملاک‌های مصاحبه به دانشگاه‌ها در هفته پیش رو خبر می‌دهد.

خبر خوش سازمان سنجش برای ابهام‌زدایی از پذیرش سال بعد

دکتر ابراهیم خدایی در تشریح ماجرا به مهر می‌گوید: در آزمون دکترای سال 91 یک نظرسنجی از 130 هزار داوطلب کنکور دکترا انجام دادیم که 58 درصد بر این باور بودند که وزن مصاحبه در پذیرش دکترا، باید کمتر از 50 درصد باشد و 23 درصد می‌گفتند که مصاحبه نباید در پذیرش دخیل باشد (روی هم رفته 81 درصد مخالف با شیوه سال 91)؛ در این میان تنها 5 درصد افرادی که در نظرسنجی شرکت کردند، موافق بودند که وزن مصاحبه باید بیش از 75 درصد در پذیرش دکترا مؤثر باشد و بقیه با تأثیر 50 تا 75 درصدی موافق بودند.

وی در ادامه با تأکید بر شفاف بودن مصاحبه می‌افزاید: باید ملاک‌های مصاحبه در دکترا روشن باشد تا داوطلب بداند، در صورتی که در مصاحبه شرکت می‌کند، با چه مواردی روبه‌رو می‌شود و خلاقیت یا اطلاعات کلی وی ارزیابی می‌‌شود؛ هر زمان که داوطلب احساس اغنایی در روند پذیرش داشته باشد و با یک فرآیند روشن و شفاف روبه‌رو باشد، می‌تواند حتی در صورت پذیرفته نشدن هم آن را به آسانی بپذیرد. به این دلیل هفته آینده ملاک‌های مصاحبه در آزمون دکترا را بررسی کرده و پس از نهایی شدن به دانشگاه‌ها ابلاغ خواهیم کرد تا بر پایه آن رفتار شود.

تعیین ملاک‌ها، حکم نوعی استانداردسازی را دارد که می‌تواند هم منویات سیستم آموزشی را در بر بگیرد و هم داوطلبان را از معرض قرار گرفتن در برابر سلیقه افراد در امان بدار؛ خبر خوبی که برای داوطلبان ورود به دوره دکترا در سال‌های بعد، شفاف سازی را در پی خواهد آورد، چراکه سخن گفتن از لزوم شفافیت در مراحل گزینش داوطلبان، بی‌گمان از ابهاماتی سرچشمه گرفته که نحوه گزینش برخی دانشگاه‌ها و نمرات عجیب و غریب فرستاده شده به سازمان سنجش پدیدار شد؛ نمراتی بسیار پایین و‌ گاه «-0-» که نه تنها توانست مانع قبولی برخی از دانشجویان ممتاز در آزمون کتبی شود، بلکه شگفتی مسئولان سازمان سنجش و حتی وزیر علوم را نیز رقم زد!

بدین ترتیب، رخدادهایی رقم خورد که پر نشدن ظرفیت دانشگاه، شاید کم اهمیت‌ترین آن‌ها باشد، چراکه مدیران دانشگاه تهران، پذیرای یک دهم دانشجویان دوره دکترا در هر سال، بر این باورند که این نمرات بسیار درست بوده و کیفیت علمی پایین داوطلبان آن را پدید آورده و ایشان سهمی در پایین بودن نمرات نداشته‌اند؛ به عبارتی بهتر، برگزیدگان کنکور سراسری دکترا به زعم مدیران این دانشگاه، افرادی ضعیف هستند که به دلیل آزمون بدون کیفیت سازمان سنجش ممتاز شده‌اند و از دید مجموعه حاکم بر دانشگاه تهران، اینقدر سطح نازلی دارند که جذب دانشجویانِ آزمون نداده بورسیه به جای ایشان توجیه دارد.

چرا خواسته 81 درصدی متقاضیان با تأیید مدیران دانشگاه تهران روبه‌رو نشد؟

اینجاست که تغییراتی در نحوه پذیرش سال آینده در نظر گرفته می‌شود، ولی گویا امثال دانشگاه تهران از این تغییرات خرسند نبوده و حتی خواستار معافیت از شمول آن شده‌اند؛ اما چرا به اینجا رسیده‌ایم که 81 درصد داوطلبان مقطع دکترا خواستار کاهش وزن مصاحبه هستند، حال آن که مدیران نخستین دانشگاه کشورمان از این تصمیم استقبال نمی‌کنند؟!

برای پاسخ به این پرسش، به سراغ پیشنهادهای دریافتی به خبر «دانشگاه تهران: ظرفیت دکترا را جور دیگری پر کردیم!» و آرای ثبت شده برای دیدگاه‌های گوناگون رفتیم؛ جایی که برخی همراستا با 81 درصد ذکر شده، اتفاقات رخ داده در گزینش دکترای گذشته را عین بی عدالتی دانسته بودند؛ اما در مقابل، برخی به دانشگاه تهران حق می‌دادند که به دنبال انتخاب دانشجویان مورد نظر خودش با تکیه بر مصاحبه بوده و راهی را برود که بسیاری از دانشگاه های معتبر جهان می‌روند؛ برگزیدن دانشجوی دکترا با مصاحبه و بدون وجود آزمون کتبی و کنکور که شاید ملاک خوبی برای سنجش داوطلبان دکترا نباشد.

یکی از داوطلبان ممتاز کنکور سال گذشته که در مصاحبه دانشگاه تهران پذیرفته نشده، در این باره می‌وید: من کار‌شناسی ارشدم را از دانشکده فنی دانشگاه تهران گرفتم و بعد در کنکور ارشد حقوق شرکت کردم و از دانشکده حقوق تهران دوباره کار‌شناسی ارشد گرفتم. امسال در کنکور دکترای حقوق رتبه سوم بودم و بهترین رتبه‌ای بودم که به مصاحبه دانشگاه تهران رفتم و البته رد شدم! با وجود این، در مصاحبه دانشگاه شهید بهشتی نفر دوم شدم و هم‌اکنون در دوره دکترای حقوق این دانشگاه مشغول به تحصیل هستم.

کاشانی که از جمله معترضان به نتایج آزمون دکترای سال 91 است، در پاسخ به کسانی که پذیرش دکترا در جهان را تنها وابسته به مصاحبه دانسته و سلیقه دانشگاه را در آن کارآمد می‌دانند، می‌گوید: یکی از مهمترین مشکلات ما، مقایسه بدون در نظر گرفتن همه جوانب بین مثلا دانشگاه‌های ایران و دانشگاه‌های آمریکاست. روش پذیرش دانشجوی دکتری در دانشگاه‌های خوب آمریکا ـ که بیشتر خصوصی هستند ـ نمی‌تواند حتما روش مناسبی برای دانشگاه‌های ایران باشد. نخستین و مهمترین تفاوت در دولتی و خصوصی بودن است؛ یعنی کسی نمی‌تواند به دانشگاهی مانند هاروارد به دلیل پذیرش نداشتن اعتراضی داشته باشد، چون این دانشگاه خصوصی است، ولی دانشگاه تهران، دولتی است و با هزینه بیت‌المال اداره می‌شود. البته مسأله دیگری هم در این میان مطرح است و آن این که در کشورمان در سطوح گوناگون، تعادل بین متقاضی و ظرفیت‌ها نیست و نمی‌توان با استناد به این موضوع که در دیگر کشورهای جهان آزمون دکترا وجود ندارد، این نسخه را برای ایران هم پیچید چراکه اساسا آن‌ها چنین آزمونی برای مقطع کار‌شناسی هم ندارند.

وی با یادآوری آزمون‌های دانشگاه کشورمان پیش از سراسری شدن کنکور دکترا می‌گوید: در شرایطی که دانشگاه‌های بسیاری از نقاط جهان با تکیه بر ارزیابی سوابق متقاضیان و ‌گاه پس از یک مرحله مصاحبه با ایشان نسبت به انتخاب دانشجویان دکترا تصمیم می‌گیرند، دانشگاه‌های ایران پیش از برقرار شدن کنکور سراسری دکترا هم بدون آزمون کسی را برای راه یافتن به مرحله مصاحبه برنمی‌‌گزیدند؛ اما سخن اینجاست که مصاحبه باید مبتنی بر اصول و استانداردهایی باشد؛ شخصا دیده‌ام که دو روز تعیین شده برای مصاحبه در برخی گروه‌های دانشگاه تهران، تبدیل به یک روز شد و دانشجویان تا دیروقت منتظر شدند و با خستگی در مصاحبه شرکت کردند تا یک وقت استادی مجبور نشود برای روز دوم تشریف بیاورد. ارزیابی سوابق هم به یکی دو نفر سپرده شد.

آیا این مصاحبه است یا زمانی که ارزیابی توسط تمام اعضای گروه و یا دست کم یک تیم مثلا هفت نفره از اساتید و با رأی‌گیری و شور آن‌ها (به مانند دانشگاه‌های مطرح جهان) انجام شود؟

علوم انسانی و فنی را به یک چوب می‌رانیم

کاشانی در ادامه می‌گوید: یکی از موارد مهم در مصاحبه‌های علمی در سطح جهان، توجه به نکاتی است که انگار ما به کل فراموش کرده‌ایم؛ مثلا مصاحبه را در هیچ جا مبتنی بر حافظه فرد دایر نمی‌کنند، چراکه خطای این امر زیاد است؛ یعنی استانداردهایی در نظر می‌گیرند که نتیجه رقم خورده در آن در فواصل مکانی و زمانی تا اندازه بسیاری مشابه باشد، نه اینکه امثال من را در یک دانشگاه رد کنند، ولی در یک دانشگاه دیگر به عنوان نفر دوم پذیرفته شوم! برون‌داد روش‌های ارزیابی استاندارد، انحراف قابل قبولی خواهد داد.

وی می‌افزاید: نکته مهم دیگری که در کشورمان از یادها رفته، تصمیم‌گیری درباره حوزه‌های گوناگون به شیوه واحد است؛ مثلا ـ به عنوان کسی که هم در دانشکده فنی و هم دانشکده حقوق تحصیل کرده می‌گویم ـ مسائل فنی و تجربی عینی هستند، ولی در حوزه علوم انسانی مسائل ذهنی است. فیزیک در همه دنیا یکی است، ولی در علوم انسانی هر کس یک نظر دارد و خیلی اوقات آزمایشگاهی برای سنجش درستی نظریه‌ها نیست؛ یعنی در مهندسی و ریاضی نمی‌توان به زور دکترا گرفت، چون باید پژوهش به نتیجه برسد، ولی در علوم انسانی هر کسی می‌تواند با داشتن رابطه با اساتید دکتر شود. البته بخشی از این مشکل، ناشی از جدی نگرفته شدن علوم انسانی در دانشگاه‌های ماست و بخشی دیگر هم ناشی از همین مرزبندی علوم انسانی است که بر خلاف رشته‌های فنی، حتی ترکیب دولت‌های گوناگون در ترکیب بورس‌های دکترای علوم انسانی اثر می‌گذارد!

بدین ترتیب، مجموعه دیدگاه‌های بیان شده به اینجا می‌رسد که گویا هم‌اکنون گریزی از برگزاری آزمون سراسری برای متقاضیان دکترا نخواهیم داشت؛ اما از آن مهمتر، ارزیابی‌ها و مصاحبه‌هایی شفاف است که نتیجه نهایی این آزمون را رقم می‌زند؛ موضوعی که جای خالی آن در انتخاب اساتید و مدیران دانشگاه‌هایمان هم دیده می‌شود و چه بسا ریشه اصلی مشکلات کنکور دکترا را در آن باید جست.

ماجرای اعتراض برخی داوطلبان کنکور دکترای امسال به نتایج، فارغ از همه دفاعیاتی که دو طرف برای محق بودن خود مطرح می‌کنند، از این روی باورناپذیر و حتی مشکوک است که نمره صفر (از صد نمره) در مقابل نام برخی از داوطلبان معرفی شده به دانشگاه‌ها درج و در مکاتبات رسمی به سازمان سنجش تسلیم شده است؛ هرچند نام دانشگاهی که این کار را انجام داده، گفته نشده، ولی شواهد و قرائن انگشتشان را به سمت دانشگاه تهران نشانه رفته‌اند. اینجاست که فارغ از درستی سنجش ماجرا، ملاک‌های این دانشگاه در مصاحبه را ارزیابی کردیم.

بر پایه دستورالعمل دانشگاه تهران در خصوص نحوه گزینش دانشجوی دکترا (اینجا)، مصاحبه این دانشگاه در دو مرحله (ارزیابی تخصصی عمومی و ارزیابی سوابق و مدارک) هر کدام با بارم بندی پنجاه نمره (معادل نمره آزمون کتبی) طراحی شده است.

مرحله نخست، خود به دو مرحله ارزیابی تخصصی و عمومی بخش شده و در رویکری ناباورانه، هیچ بارم‌بندی خاصی برای آنها به چشم نمی‌خورد! البته این ماجرا زمانی عجیب‌تر می‌شود که در ارزیابی تخصصی، برای برخی پردیس‌های وابسته میانگین نمرات چند درس دوره کار‌شناسی و کار‌شناسی ارشد ایشان، ملاک سنجش تخصص شناخته شده، حال آن که دیگران باید با آزمون کتبی و ارزیابی حضوری سنجیده شوند؛ تفاوتی ماهوی که بررسی آن در این مجال نمی‌گنجد.

اما در ارزیابی عمومی، «انگیزه فردی، تمام‌ وقت بودن، موضوع مورد علاقه برای رساله دکترا، تسلط به زبان و گفتار فارسی، کیفیت پایان‌نامه کار‌شناسی ارشد و...» ملاک‌های مؤثر در نمره داوطلبان آمده که همگی با پرسش و پاسخ‌های انتزاعی تعیین تکلیف شده و تا اندازه بسیاری وابسته به سلیقه پرسگر است، چرا که «انگیزه فردی» و «موضوع مورد علاقه برای رساله» (!) به اندازه‌ای شخصی و سلیقه‌ای است که قابلیت ارزش داوری ندارند؛ کیفیت پایان‌نامه مقطع قبلی هم که پیشتر با روش نمره گذاری سنجیده شده، مگر اینکه این سطح‌بندی هم برای دانشگاه تهران بی‌اهمیت باشد؛ تسلط به زبان و گفتار فارسی هم شاید مهم باشد؛ اما قطعا حق خواهید داد که داوطلبان مقطع دکترا تفاوت چندانی در این زمینه نخواهند داشت و البته جذب دانشجویان خارجی در این دانشگاه و تسلط ایشان به فارسی هم نشان‌دهنده حساسیت بسیار پایین این آیتم است؛ البته این آیتم‌ها با گذاردن چند نقطه در پایان،ملاک‌های اعلام شده ادامه می‌یابند تا پرسش ارزیابان به گواه بسیاری از داوطلبان به مسائلی مانند پوشش رایج در خانواده و گرایش‌های سیاسی هم برسد!

حالا تصور کنید که سهم این ارزیابی از 50 نمره در نظر گرفته شده برای ارزیابی تخصصی و عمومی، حد وسطی مانند 25 نمره و یا حتی کمینه‌ای مانند 15 نمره باشد؛ یعنی ارزش‌گذاری طراحان برای این آیتم، بسیار بالا‌تر از تألیف کتاب و حتی اختراع و اکتشاف در سطح جهانی قرار گرفته (ادامه دستورالعمل را بخوانید) و همه این ارزیابی بسته به تشخیص پرسگر رسیده و وجود نمرات صفر در مصاحبه، حکایت از این دارد که برخی داوطلبان از دید ممتحنان، نه انگیزه ادامه تحصیل مناسبی داشته‌اند، نه پایان نامه مقطع قبلیشان حتی یک نمره دریافت می‌کرده، نه تکلم فارسی می‌دانسته‌اند و نه...!

از اینها که بگذریم، نیمی دیگر از نمرات در نظر گرفته شده برای مصاحبه را «ارزیابی سوابق و مدارک» داوطلبان در بر گرفته که فعالیت‌های گذشته ایشان (مقالات داخلی و جهانی، مقالات چاپ شده تخصصی، تألیف و ترجمه کتاب، اکتشاف و اختراع و تئوری‌پردازی، آثار هنری و تشویق نامه‌های بین‌المللی) را در بر گرفته و با جزییات بارم‌بندی شده است اما «بنا به نظر هیأت ممتحنه» به تک تک موارد آن سنجاق شده تا شایبه اعمال سلیقه در بند بند مصاحبه دکترا به چشم بخورد.

نگاهی به بارم‌بندی شش ردیف در نظر گرفته شده برای ارزیابی سوابق داوطلبان از یک سو و نمرات صفر لحاظ شده برای برخی از ایشان، ثابت خواهد کرد که برخی از نفرات بر‌تر کنکور دکترا، حتی یک مقاله در سطح داخلی هم در کارنامه نداشته‌اند؛ اکنون چگونه می‌شود که حتی از دریافت نمره حاصل از ترازبندی معدل کار‌شناسی و کار‌شناسی ارشدشان هم برنیامده‌اند، حکم پرسشی را دارد که تنها پاسخش را برخی ممتحنان می‌دانند!

در ادامه دستورالعمل، هیأت ممتحنه معرفی می‌شود که دایره مشمولیت خاصی داشته و هیأتی هفت نفره به دست می‌دهد؛ اینجاست که باید از داوطلبان مراجعه کرده به این دانشگاه پرسید که آیا با اینچنین هیأتی روبه‌رو شده‌اند یا این آیین‌نامه هم نوشته شده که بایگانی کامل باشد؟

البته این آیین نامه از یک نظر دیگر هم عجیب است و آن این که در شرایطی که سازمان سنجش، هزینه مصاحبه را بیست و پنج هزار تومان اعلام کرده بود، دانشگاه تهران هم سال گذشته و هم امسال، این مبلغ را برای متقاضیان دو برابر کرده تا ثابت کند تافته‌ای جدا بافته در سیستم آموزش عالی کشورمان است و هچ ملاکی غیر از خواسته‌‌های مدیرانش ندارد!

با این تفاسیر، بد نمی‌بینیم که از مسئولان سازمان سنجش درخواست کنیم که اگر به دنبال استانداردسازی و تعیین ملاکی به مانند دستورالعمل دانشگاه تهران هستند، اقدام نکردنشان موجه‌تر خواهد بود، مگر اینکه ریز جزییات را تعیین کرده و هیچ جای اعمال سلیقه‌ای باقی نگذارند.

در شرایطی که در روزهای اخیر، تنش‌های سیاسی میان ایران و ترکیه بر سر استقرار موشک‌های ناتو در مرز ترکیه با سوریه افزایش یافته، مقامات دولت آنکارا به ادعاها و بهانه‌جویی‌های جدید علیه ایران متوسل شده‌اند. در این راستا، وزیر کشور ترکیه مدعی شده ایران از گروه ترویستی «پ.ک.ک» حمایت می‌کند.

به گزارش «تابناک»، «ادریس نعیم شاهین»، وزیر کشور ترکیه امروز در اظهاراتی، ایران را به حمایت از گروهک ترویستی «پ.ک.ک» متهم کرد.

روزنامه «حریت» ترکیه به همراه انتشار این خبر به نقل از شاهین نوشته: «ما از حمایت ایران از «پ.ک.ک» آگاهی کامل داریم».

این روزنامه اشاره کرده، این سخنان در حالی گفته می‌شود که علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران، به تازگی در سفر به ترکیه، با مقامات این کشور دیدار کرده است.

وزیر کشور ترکیه در ادامه مدعی شده است: «ما می‌دانیم آن دسته از اعضای «پ.ک.ک» که مجروح می‌شوند، در بیمارستان‌های ایرانی تحت درمان قرار می‌گیرند».

البته این ادعای شاهین، موضوع جدیدی نیست و مشابه آن پیش از این نیز چندین بار از زبان برخی مقامات دولت آنکارا گفته شده است.

با این حال، آنچه جالب توجه است، این که مقامات ترکیه‌ای با چشم بستن بر همه واقعیات منطقه‌ای و مواضع دیگر کشور‌ها نسبت به منافع ملی‌شان، چنین ادعاهایی را مطرح می‌کنند.

در این باره باید گفت، ایران، خود سال‌هاست با شاخه ایرانی «پ.‌ک.‌ک»، یعنی گروهک تروریستی «پژاک» درگیر بوده و منطقاً نمی‌تواند هیچ حمایتی از این گروهک داشته باشد. از سوی دیگر، ایران همواره از نخستین کشورهایی بوده که حملات تروریستی «پ.‌ک.‌ک» در درون خاک ترکیه را محکوم کرده است.

افزون بر این، مقامات دولت آنکارا تاکنون هیچ گونه سند و مدرکی درباره ادعاهای این چنینی خود ارائه نداده و صرفاً در مقاطع گوناگون، آنها را تکرار آن‌ها کرده‌اند.

به نظر می رسد اکنون نیز آنچه سبب شده این افراد بار دیگر دست به دامن این گونه بهانه جویی‌ها شده و سعی در بر هم زدن فضا علیه ایران داشته باشند، مخالفت صریح ایران با استقرار سامانه موشکی «پاتریوت» ناتو در مرز ترکیه با سوریه است.

ایران بر این باور است که استقرار این سامانه نه تنها به حل مسائل منطقه‌ای مرتبط با بحران سوریه کمکی نمی‌کند، بلکه در عمل، معادلات منطقه‌ای را پیچیده‌تر نیز خواهد کرد. این پیامی است که علی لاریجانی نیز در سفر خود به ترکیه، به مقامات دولت آنکارا انتقال داده است.

لاریجانی در بازگشت از سفر منطقه‌ای خود ـ‌ که در آن از سوریه، عراق و ترکیه بازدید کرده بود، گفت: «در ترکیه درباره سپر موشکی و اثرات تشدید کننده این سپر بحث کردیم. امیدواریم این مذاکرات به نتیجه برسد و به همکاری بیشتر ایران و ترکیه بینجامد».

وی همچنین به آشکارا گفته بود: «استقرار این سامانه در منطقه، اثرات منفی دارد و مسائل منطقه را تشدید خواهد کرد».

افزون بر این، گفته می‌شود لاریجانی در دیدار با مقامات ترک، می‌خواسته به آن‌ها بفهماند که ترکیه در موضوع سوریه اشتباه می‌کند و ایران آمادگی دارد ترکیه را از این مشکل بیرون آورد.

اما در پایان، جالب‌تر از همه اینکه به نظر می‌رسد، مقامات ترکیه، اتهام حمایت از «پ.‌ک.‌ک» را به همه کشورهای غیرهمسو با خود نسبت می‌دهند؛ زیرا شاهین به جز ایران، ارمنستان و عراق را نیز به حمایت از این گروه متهم کرده است!

فضیلت و آثار و برکاتی که برای تربت حسینی است، برای هیچ تربتی و قطعه‏‌ای از قطعات زمین نیست. خاک کربلا قطعه‏‌ای از بهشت است که خداوند قادر متعال به واسطه قدردانی از یک فداکار در راه دین که تمام هستی خود را فدا کرده، در آن خاک، برکت و فضیلت و شفا قرار داده است.

کربلایش قطعه‌‏ای از جنت است‏ باب نور و باب لطف و رحمت است‏

چرا تنها این خاک دارای چنین ویژگی‌ها و آثار و برکات است؟

باید گفت: هر چیزی که در این عالم، شرافت ظاهری و یا معنوی پیدا می‏‌کند، یا به خاطر انتساب آن به خداوند سبحان و شرافت ذاتی است، و یا به خاطر وقوع امر خارق العاده و مهمی است که به آن شرافت و برکت داده است.

در تربت کربلای سیدالشهدا (ع) هر دو امر محقق شده است، زیرا خاک کربلا بنا بر روایاتی، هم شرافت ذاتی و خدا دادی، و هم امر عظیم و واقعه‏‌ای مهم در آنجا واقع گردیده که آن شهادت حسین بن علی (ع) و یاران وفادارش است، لذا دارای فضیلت و آثاری خاص است.

آمده است که چون بر قبر امام حسین (ع) آب بستند، پس از چهل روز آب فرو نشست و اثر قبر محو گردید، یکی از اعراب بنی اسد آمد و از خاک قبضه قبضه برداشت و بویید تا بر قبر حسین رسید، و چون او را می‏‌بوسید گریه می‏کرد و می‌‏گفت: پدر و مادرم به فدایت، چه اندازه خوشبویی که قبر و تربت تو چنین خوشبو است، سپس شروع کرد به سرودن: خواهند نهان سازند قبرش ز حبیبش‏ خوشبویی خاک قبر گردیده دلیلش‏

آری خاک مزار حسین (ع) سرمه چشم عاشقان و شیفتگانش بوده و ایشان را مجنون وار به سوی خود می‌‏کشاند.

آثار و برکاتی که می‌توان برای تربت پاک حسینی برشمرد عبارتنداز:

1- تأثیر تماس اعضای بدن با تربت

یکی از آثار و برکات تربت سیدالشهدا (ع) این است که متبرک نمودن بدن و صورت با آن تربت شریف تأثیر معنوی زیادی بر انسان خواهد گذاشت، از این رو از بعضی بزرگان دین و امامان معصوم نقل شده که بعد از نماز ، بدن و صورت خویش را با مهر کربلا متبرک می کنند. و نیز دستور داده‏اند که قبل از خوردن تربت جهت شفا گرفتن، آن را بوسیده و با اعضای بدن تماس داده شود.

امام صادق (ع) فرمود: «خداوند متعال تربت جدم حسین (ع) را شفای هر درد، و ایمنی از هر خوفی قرار داده است؛ پس هرگاه یکی از شما خواست از آن خاک تناول کند، ببوسد و آن را به چشم گذارد و بر سایر اعضای بدنش تماس دهد...» (1)

2- سجده بر تربت

یکی دیگر از برکات و آثار خاک مزار امام حسین (ع) این است که سجده بر آن تربت پاک حجابهای ظلمانی را کنار زده و در توجه حق تعالی به نمازگزار مؤثر است. امام صادق (ع) در این باره می‏فرماید: «همانا سجود بر تربت حسین (ع) حجابهای هفتگانه را پاره می کند»(2)

لازم به ذکر است که مراد از «حجاب» در کتاب و سنت، همان حجاب‌هایی است که بین بنده و خالق حایل شده و او را از شهود خداوند محجوب می سازد که در مرحله اول، حجاب‌های ظلمانی و در مرحله دوم ، حجابهای نورانی بر طرف می‏شود اما مراد از حجابهای هفتگانه، ظاهراً حجابهای ظلمانی است . سجده بر تربت حضرت سیدالشهدا(ع) این خاصیت را دارد که در صورت معرفت به حق حضرت و ولایت او، حجابها را دریده و راهگشای وصول به کمالات انسانی باشد.

سجده بر خاک سرکوی تو آرند خلایق‏ جان فدای تو که هم قبله و هم قبله نمایی‏

و اما در خصوص اینکه در میان شیعه معمول است از خاک مقدس کربلا یعنی تربت کنار قبر سیدالشهدا (ع) خاک برداشته و با آن مهر درست کرده و غالباً در نماز، به آن سجده می‏کنند بدین خاطر است که از خاک زمین بوده و به تمامی خاکها می‏توان سجده کرد، و از طرفی خاک کربلا به لحاظ شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش شرافت پیدا کرده است ، به طوری که اهل بیت (ع) نیز به ما فرموده‏اند در هر نمازی که سجده بر تربت کربلا باشد خداوند آن نماز را به خاطر آن حضرت قبول می‏‌کند. چنانکه حضرت صادق (ع) از خاک کربلا درون کیسه‏ای ریخته و در سجاده همراه داشت، در هنگام نماز آن کیسه را باز می‏کرد و بر آن سجده می‏نمود.

3- شفا یافتن

از جمله آثار و برکات قطعی تربت پاک سیدالشهدا (ع) شفا بودن آن برای دردهاو آلام انسان است. روایاتی که دلالت بر این امر دارند به سه دسته تقسیم می‏شوند:

دسته اول: روایاتی است که شفا بودن را برای تربتی که از خود قبر شریف برداشته شود مخصوص کرده است ، چنانکه امام صادق (ع) فرمود: «به درستی که نزد سر حسین (ع) تربت سرخی است که شفای هر دردی غیر از مرگ می باشد» (3)

دسته دوم: روایاتی است که با تعبیرات مختلف توسعه‏ای از بیست ذراع تا پنج فرسخ و یا ده میل را برای آن قائل است. چنانکه امام صادق (ع) فرمود: «حریم مزار حسین (ع) پنج فرسخ از چهار جانب قبر است »(4)

دسته سوم: روایاتی است که به طور مطلق جنبه شفا بودن تربت را مطرح نموده‏اند . چنانکه امام صادق (ع) فرمود: «خاک مزار امام حسین (ع) برای هر دردی شفاست». (5)

تا شفا بخشد روان و جسم هر بیمار را در حریم وصل خود خاک شفا دارد حسین‏

و نیز امام رضا (ع) فرمود: «خوردن گل، مانند خوردن مردار و خون و گوشت خوک، حرام است مگر گل مزار حسین (ع) ، بدرستی که در آن شفای هر درد و امنیت از هر ترسی است» (6)

حکایت: عالم زاهد پرهیزگار حجةالاسلام و المسلمین مرحوم آقای حاج شیخ محمد حسن عالم نجف آبادی قدس سره نقل فرمودند: «من در زمان مرجعیت مرحوم آیة الله آخوندی خراسانی (ره) که در نجف اشرف مشغول تحصیل بودم مریض شدم و این بیماری مدتی طول کشید و پرستاری مرا بعضی از طلاب در همان حجره مدرسه بر عهده داشتند . پس از چندی بیماری من به قدری شدید شد که اطبا از شفا یافتنم مأیوس شدند و دیگر برای معالجه‏ام نیامدند، و من در حال تب شدید گاهی بیهوش می‏شدم و گاهی به هوش می آمدم.

یکی از رفقا که مرا پرستاری می‏کرد شنیده بود که عالم زاهد مرحوم آیة الله آقای حاج علی محمد نجف آبادی قدس سره مقداری از تربت اصلی حضرت سیدالشهدا (ع) را دارد. او به منزل معظم له رفته و از وی خواسته بود که قدری از آن تربت را بدهد که به من بخورانند تا شفا یابم. ایشان فرموده بود : من به قدر یک عدس تربت دارم و آن را گذاشته ام که بعد از مرگم در کفنم بگذارند . آن آقا ناراحت شده و گفته بود : حالا که ما از همه جا مأیوس شده و به شما پناه آورده‏ایم شما هم از دادن تربت خودداری می‏کنید؟ این بیمار در حال احتضار است و می‏میرد.

مرحوم آیة الله آقای حاج علی محمد، دلش به حال بیمار سوخته و قدری از آن تربت که از جان خودش عزیزترش می داشت به آن شخص داده بود . تربت را با آب مخصوصی که وارد شده در آب حل کرده و به حلق من ریخته بودند . من که در حال بیهوشی به سر می‏بردم ، ناگهان چشمان خود را باز کرده و دیدم رفقا اطراف بسترم نشسته‏اند ، خوب دقیق شدم و آنان را شناختم و قصه تربت را که به حلقم ریخته بودند برایم شرح دادند.

کم کم در خود احساس نیرو و نشاط کردم و حرکتی به خود داده نشستم ، دیدم نشاط بیشتری دارم برخاستم و ایستادم ، و چون یقین کردم که به برکت ترتبت مقدس امام حسین (ع) شفا یافتم حال خوشی پیدا کردم و به رفقا گفتم : از شما خواهش می کنم که از حجره بیرون بروید، چون می‏خواهم زیارت عاشورا را بخوانم رفقا از حجره بیرون رفتند و من درب حجره را بستم و بدون احساس ضعف با آن حال خوشی که قابل و صف کردن نیست مشغول خواندن زیارت حضرت سیدالشهدا (ع) شدم » (7)

آری ، شفای بیماران به وسیله تربت آن حضرت یکی از برکاتی است که خداوند متعال در عوض شهادت امام حسین (ع) به وی عطا فرموده است .

تربتت راز شفای همه درد است حسین تن و جان را نبود مثل تو آگاه طبیب‏

4- تأثیر کام برداشتن اطفال با تربت

کام برداشتن اطفال با تربت امام حسین (ع) موجب ایمنی کودک می شود چنانکه امام صادق (ع) فرمود:

«کام فرزندانتان را با تربت حسین (ع) باز کنید که آن امان است » (8)

5- تأثیر تربت حسین، همراه جنازه

صاحب کتاب «مدارک الاحکام» می نویسد: در زمان حضرت صادق (ع) زن زاینه‏ای بود، بچه‏هایی که از زنا بدنیا می آورد در تنور می‏انداخت و می‏سوزانید. وقتی که مرد، پس از غسل و کفن او را به خاک سپردند، اما زمین جنازه‌‏اش را بیرون انداخت. جای دیگر او را دفن کردند باز زمین او را نپذیرفت تا سه مرتبه، آنگاه مادرش به امام صادق (ع) متمسک شد: ای پسر پیغمبر به فریادم برس.

فرمود: کارش چه بود؟ عرض کردند زنا و سوزاندن بچه‌‏های حرامزاده. فرمود: هیچ مخلوقی حق ندارد مخلوقی را بسوزاند، سوزاندن به آتش مخصوص خالق است عرض کرد حالا چه کنم؟ فرمود: مقداری از تربت حسین (ع) با او در قبر بگذارید. تربت حسین (ع) امان است. همراهش گذاشتند زمین او را پذیرفت.

در توقیع مبارک حضرت حجة بن الحسن (عج) نیز اذن داده شده است . یکی از شیعیان به حضرت (در زمان غیبت صغری توسط نایب خاص حضرت ) می‏نویسد: آیا جایز است ما تربت حسین (ع) را با میت در قبر بگذاریم، یا با تربت حسین روی کفن بنویسیم؟

حضرت در پاسخ مرقوم می‏فرمایند: هر دو کار پسندیده است . البته باید رعایت احترام تربت بشود . مهر یا تربت، مقابل یا زیر صورت میت باشد ، بلکه به برکت خاک قبر حسین (ع) قبر میت محل امنی از هر بلا و آفت و عذابی گردد (9)

6- تسبیح تربت

از حضرت صاحب الزمان (عج) روایت شده که فرمود: «هر کس تسبیح تربت امام حسین (ع) را در دست گیرد و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر برای او نوشته می‏شود». (10)

و امام صادق فرمود: «یک ذکر یا استغفار که با تسبیح تربت حسین (ع) گفته شود برابر است با هفتاد ذکر که با چیز دیگر گفته شود»(11)

------------------------------
پی نوشتها:

1- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 4 ص 1033
2- کافی، مرحوم کلینی، ج 4 ص 588
3- کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 272
4- مکارم الاخلاق، طبرسی، ج 1 ص 360
5- کافی، مرحوم کلینی، ج 1 ص 360
6- تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج 6 ص 74
7- نقل از کتاب سید الشهدا آیت الله شهید دستغیب، ص 166
8- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 4 ص 1033
9- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 4 ص 1033
10- بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 44 ص 280
11- نقل از کتاب درسی که حسین (ع ) به ما آموخت شهید هاشمی نژاد، ص 4